Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε

Ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (γερμ. Johann Wolfgang von Goethe), εποίκαν ατον αριστοκράτε σα 1782 τη χρονίας (* 28 Αλωναρί 1749 σην Φραγκφούρτην, † 22 Μαρτί 1832 σην Βαϊμάρην, λέγνε και Γκαίτε μαναχόν), έτονε ποιητής ασην Γερμανίαν. Εράεψεν κι έγραψεν και για τα φυσικάς επιστήμας. Ασα 1776 τη χρονίας κι επεκεί έτονε και πολιτικός τη βαϊμαρικού τη προεστού.

Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, εζωγράφσεν ο Γιόζεφ Καρλ Ϛτίλερ (1828)

Σα φιλολογικά τα γράμματα τη Γκö́τονος απές ευρίουνταν ποιήματα, δράματα, μεσελέδες (σον πεζόν λόγον και με στροφάς), αυτοβιογραφικά κι επιστημονικά γράμματα. Άμαν και η αλληλογραφίαν ατ' εςς πολλά τρανόν φιλολογικόν σημασίαν. Ο Γκαίτε εμπρολάλεσεν το προρομαντικόν το κίνημαν τη Sturm und Drang. Σα 1774 τη χρονίας η μεσελέν ατ' Die Leiden des jungen Werther (Τα τέρτε τη άγουρονος Βέρτερ) εποίκεν ατόναν γνωστόν σ'όλεν την Ευρώπην. Απυστεραίας εννεάσκουτον για τα ιδανικά τη αρχαιότητας κι ασα 1790 τη χρονίας κι επεκεί με το Φρίντριχ Ϛίλερ εντάμαν (συνεργάσκουσαν) εγένταν μειζοτέρ συγγραφιάντ' τη κλασικισµού τη Βαϊµάρης (Weimarer Klassik).

Ασην θανήν ατ' κι αδά μερέαν ο Γκαίτε 'κ νεσπάλθεν κι οσήμερον λέγουν για τ'ατόν οι αθρώπ' τη Γερμανίας το εν όλων ο καλλίων ο ποιητής ατουν. Το έργον ατ' εποίκεν τον κόσμον όλον να σεβάσκετ'ατον.

Ζωή

Τα μικράτα

Ο Γκαίτε εγεννέθεν σ'οσημερνόν το Goethe-Haus ( τη Γκö́τονος τ’ οσπίτ), ντ'ευρίεται στην Φραγκφούρτην. Το κύρην ατ' έλεαν ατον Γιόχαν Κασπαρ Γκαίτε (1710–1782). Έτον νομικός, άμαν αφότε είςεν πλούσιον βιόν 'κ εδούλευεν. Αούτον τον βιόν εφέκεν σον γιον ατ' κι αέτς πα όταν ετράνηνεν ο Γκαίτε 'κ είςεν τέρτε με τα παράδας και 'κ έπρεπε να νεγκάζ' το κιφάλν'ατ για τ'ατά. Εννεάσκουτον για πολλά πράματα κι έτον πολλά αχουλής και δεαβασμένος, άμαν και πολλά σοβαρός κι εριστέας. Με τ'ατά επατάλευεν τοι περιςάντς τη μάναν και τον κύρην ατ' και λογοφέρκουσαν.

Η μάναν ατ' έτονε φυντάν ασ'αρχοντικόν ρίζαν κι έλεγαν ατεναν Κατερίνα Ελίσαμπετ Γκαίτε (1731–1808, εγεννέθεν με τ'όνομαν Τέξτορ). Γελαστέσα και χαρεμέντσα πουτςή, έντρισεν σα 17 τα χρόν' ατ'ς τον Γιόχαν Κάσπαρ π'έτον σα 38. Α σου εγεννέθεν ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ, εγεννέθαν κι άλλα τέσσερα παιδία, άμαν αποθάναν τα τρία σα μικράτα'τουν. Επέμναν ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ με την αδερφέσαν ατ', την Κορνέλια, π'αγαπίουσαν κι εμπιστεύκουσαν. Τα παιδία εμάθισαν ατα πολλά γράμματα κι αέτς επαίραν τρανόν εκπαίδευσην. Ασα 1756 ους τα 1758 τη χρονίας ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ επήγεν σε δημόσιον σχολείον. Απυστεραίας είςεν με την αδερφέσαν ατ' εντάμαν τ'ατεινέτερων δέσκαλον σ'οσπίτ'νατουν. Έμαθαν γαλλικά, αγγλικά, ιταλικά, λατινικά, ελλενικά, φυσικά επιστήμας, θρησκείαν και ζωγράφεμαν. Ο Γκαίτε έμαθεν να παίζ' τςέλον, πιάνον, να καβαλκεύ' τ'άλογον, ν'αγωνίσκεται με τα σπαθία και να χορεύ'.

Μικρίκον έτον όταν ερχίνεσεν κι εννεάσκουτον για τη φιλολογίαν. Για τα μεσελέδες ντ'έλεεν η μάναν ατ' και για το δεάβασμαν τ' Αεσμένου τη Γραφής ντ'εποίνανε σο λουθηρανικόν-προτεσταντικόν την οικογένειαν ατ'. Σα Χριστούγεννα τη 1753 τη χρονίας η καλομάναν ατ' εδώκεν ατον έναν κουκλοθέατρον. Γι'αούτο το θέατρον ο Γκαίτε έγραψεν τα πρώτα έργ'ατ κι εδέκνιζεν ατα σοι φίλτς ατ'. Πολλά εδεάβαζαν σ'οσπίτ τη Γκö́τάντων. Ο κύρης είςεν τ'ατουνού βιβλιοθήκην κι ατουπές είςεν σα 2.000 βιβλία. Αέτς πα ο Γκαίτε έμαθεν σα μικράτατ' για τον Φάουστ (Historia von D. Johann Fausten).

Σπουδάζ κι εσκαλών' το γράψιμον

Σα 1765, έσαν τη µοθοπώρ τα µήνας, εχπάστεν ση Λειψίαν κι ακεκά ερχίνεσεν κι εδέβασεν νομικήν. Η Λειψίαν ασην Φραγκφούρτην έτονε αλλέτερον πολιτείαν. Κιάλλο ανοιχτόν, κιάλλο κοσμοπολίτικον. Ο Γκαίτε αέτς άμον ντο έτον τηδέν ‘κ εταίριαζεν σην Λειψίαν και για τ’ατό έλλαξεν τα συνήθειασ’ατ κι εφόρησεν καινούρεα λώματα.

Το δεάβασμαν τη νομικής ‘κ ερέχτεν ατό. Αέτς πα ερχίνεσεν κι επαίνεν σα μαθήματα τη ποιητικής. Δέσκαλον ατ έτον ο Κρίστιαν Φüρχτεγκοτ Γκέλερτ κι ατός πα πολλά ‘κ ερέχτεν τα πρώτα ποιητικά δουλείας τη Γκαίτε. Ντ’ εγνώρτσεν το ζωγράφον Άνταμ Φρίντριχ Όεζερ είςεν τρανόν σημασίαν. Ο Όεζερ συνέχισεν κι εμάθισεν’ατον ζωγράφεμαν άμαν και τα νουνίζματα τη Γιόχαν Γιοάχιμ Βίνκελμαν σα ιδανικά τη αρχαιότητας απάν. Έτονε μικρός σα χρόνε και μακρά ασον κύρην και τη μάναν’ατ είςεν και τα ελευθερίας’ατ. Σο θέατρον πολλά επαίνεν ή έπηνεν μπύρας με τη φίλτς ατ εντάμαν. Ακεκά ση Λειψίαν εγνώρτσεν και την εγάπην κι ατό παλ επηρέασεν το γράψιμον’ατ. Σην αρχήν οριαστά έγραφεν έμορφα ποιήματα σην τεχνοτροπίαν τη ροκοκό. Άμαν ατώρα έκλωσεν το γράψιμον κι εποίκεν ατο κιάλλο ανοιχτόν και με σεβτά. Αέτς εσερέφταν 19 ποίματα. Επαίρεν ατα ο φίλον ατ ο Έρνστ Βόλφγκανγκ Μπέριςς έβαλεν απές και εικόνας κι εποίκεν ατα βιβλίον με τίτλον Annette. Άλλο ποιητικόν δουλείαν εξέβεν σα 1769 και είςεν τ’όνομαν Neue Lieder («καινούρεα τραγωδίας») κι έτον το πρώτον η δουλεία τη Γκαίτε π’ετύπωσαν ατο.

Σα 1768 ερρώστησεν κι εκλώστεν οπίς σον κύρην και την μάναν ατ.

Φραγκφούρτη και Ϛτρασβούργον

Σα κρεβάτεα ερούξεν και να λαρούται ‘κ επόρνεν. Εδέβαν κι επέρασαν ημέρας και μήνας και ‘κ σκούτον. Ατότες ο Γκαίτε ερχίνεσεν να δεαβάζ’ πράματα ολόερα ασον μυστικισμόν και σην αλχημιστικήν. Ατά ντ’ εμάθανεν, αργότερα εχρησιμοποίησεν ατα σο βιβλίον Φάουστ. Εξόν ασ’ατά είςεν τακάτ’ κι έγραψεν κι έναν κωμωδίαν, Die Mitschuldigen (Ατοίν π’φταίγνε).

Σα 1770 τοι χρονίας, Απρίλτς έτον, εσυνέχισεν το σπούδαγμαν τη νομικής σο Ϛτρασβούργον. Ακεί πέραν σo Ϛτρασβούργον εγνώρτσεν το θεολόγον και φιλόλογον Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ. Ο Χέρντερ ένοιξεν τ’ομμάτεα τη Γκαίτε για τοι παλαιούς συγγραφιάντ', λχ τον Όμηρον και το Ϛαίξπηρ. Σο Ζέζεναϊμ, ασο Ϛτρασβούργον ‘κ έτον μακρά, εγνώρτσεν κι έναν πουτςή. Η Φριντερίκε Μπριόν έτονε τη ποπά η κόρ’. Όντες έφυεν ασο Ϛτρασβούργον ο Γκαίτε, εφέκεν και την Φριντερίκε. Τα ποιήματα ντ’έγραψεν ατα για τ’ατέν, επαίραν τον τίτλον Sesenheimer Lieder (Τραγωδίας ασο Ζέζεναϊμ). Έσανε πολλά εκφραστικά, «το επαναστατικόν αρνάςεμαν είνος καινούρεου λυρικού εποχής». Ετελέθαν τα σπουδάς ατ’ σο θέρος σα 1771 τη χρονίας κι έγραψεν έναν διατριβήν De legislatoribus. Ατουπές έγραψεν πράματα π’ έσανε τεά «αιρετικά» και για τ’ατό ‘κ δέχτηκαν ατο κι εχάθεν. Άμαν ασο πανεπιστήμιον είπανατονα παίρ’ άδειαν να μαθίζ’. Εκατάφερεν κι επαίρενατεν cum applausu σα 1771, 6 Αλωναρί. Βάση τη εργασίας έσανε 56 θέσεις σο λατινικόν τη γλώσσαν με τ’όνομαν Positiones Juris.

Πόρα και τάλεμαν

Εκλώστεν οπίς σην Φραγκφούρτην κι ένοιξεν μικρόν νομικόν γραφείον. Εδούλεψενατο τέσσερα χρόνεα κι επεκεί έκλεισενατο κι επήεν στην Βαϊµάρην. Ο Γκαίτε αση νομικήν κι άλλο πολλά εθέλνεν τη ποιητικήν. Σο τέλος τοι 1771 έγραψεν σ’έξι βδομάδας απές το δράμαν "Geschichte Gottfriedens von Berlichingen mit der eisernen Hand". Ασού εδούλεψενατο κι εποίκενατο καλλίον, το δράμαν εξέβεν σα 1773 με τ’όνομαν Götz von Berlichingen. Το έργον ‘κ ετέρνεν τα παραδοσιακά δραματικά κανόνας και πολλοί εγάπεσανατο κι οσήμερον λέγουνε για τ'ατό το δράμαν ντ'εξεκίνησεν το Sturm und Drang (Πόρα και τάλεμαν).

Σον Καλομηνά τοι 1772 – σα δυο γραψίματα τη Götz απεσκές – ο κύρης τη Γκöτονος έδωκενατον δαρμενεία κι αέτς επήεν κι εξεκίνησεν πρακτικήν σο δικαστήριον τη πολιτείας τη Βέτσλαρ. Ακεί πέρα είςεν συνεργάτεν το Γιόχαν Κρίστιαν Κέστνερ. Ατός επεριέγραψεν τον Γκαίτε άμον ντο έτον ατότες: «Πολλά αχουλής εν και εςς τρανόν τακάτ σο νούνισμαν. Χολάσκεται αναχάπαρτα. Εςς πολλά καλόν τρόπον νουνισματί […] Εφτάει άμον ντο θέλ και ξάι ‘κ σαέβ’ τ’αλλτς […]».

Υπουργός ση Βαϊμάρην

Αέτς έτονε η Βαϊμάρην όνταν ο Γκαίτε εζήνεν ακαικά). Σ'αφκά το μέρος αριστερά ελέπουμε το κεπίν ατ'.

Ο Γκαίτε επήεν ση Βαϊμάρην σον Αεργίτεν τοι 1775. Η πολιτείαν έτον η πρωτεύουσαν τη τρανού τη Δουκατή τη Σαξονίας-Βαϊμάρης-Αϊζεναχή κι εζήναν ατού απές 6.000 αθρώπ' (σο δουκάτον εζήνανε 100.000 απάν αφκά). Σ'εκείνα τα χρόνεα η μάναν τη Δούκα, η Άννα Αμαλία, εποίκεν την Βαϊμάρην κι έντον πολιτισμικόν κέντρον. Αγλήγορα ο Δούκας Καρλ Άουγκουστ εμπιστεύκουτον τον Γκαίτε κι επρότεινεν ατόν να ίνεται υπουργόν τη ντεβλετή. Ο Γκαίτε ύλεψεν κι εντούντσεν ατό, άμαν σο τέλος εδέχτηκεν.

Επεκεί για 10 χρόνεα τιδέν 'κ εδημοσίευσεν, εξόν ασ'ολίγα μεσελέδες αδά κι ακεί. Με τα υπουργικά τα δουλείας χρόνον για σοβαρόν ποιητικόν έργον 'κ επέμνεν. Έναν ασα ολίγα σοβαρά δουλείας έτον το πεζογραφικόν εκδοχή τη Ιφιγένεια εν Ταύροις. Επεκεί εξεκίνεσεν να γραφτ' τον 'Εγκμοντ, το Τορκουάτο Τάσσο και το Βίλχελμ Μάιστερ. Σα 1780 ο Γκαίτε ερχίνεσεν να αραέυ' απαντήσεις σα επιστημονικά ερωτήσεις τη γεωλογίας και τη ωρυκτολογίας, τη βοτανικής και τη οστεολογίας. Σ'αούτον τη δεκαετίαν εγνώρτσεν κι εγάπεσεν την Τςαρλότε φον Ϛτάιν κι ερόιζεν αποπίσ'ατ'ς. Εκείνεν έντρισεν άλλον και είςεν παιδία άμαν για τον Γκαίτε άμον ατέναν 'κ ευρίουτον σα μαχαλάδας κι αέτς έγραψεν για τ'ατέν ποιήματα σεβταλίδικα πολλά. Επέμναν ους οσήμερον 1700 γράμματα και σημειώματα απάν αφκά ντο δεκνίζεν μας πόσο σεβταλής έτον.

Αούτο η ιστορίαν ετελέθεν όνταν ο Γκαίτε εσκώθεν κι έφυεν στην Ιταλίαν. Τιδέν 'κ είπεν ατέν και για τ'ατό η Τςαρλότε εγούζεψεν κι άλλο να ελέπ' ατόν 'κ εθέλνεν.

Σην Ιταλίαν

«Ο Γκαίτε σην Καμπανίαν», εζωγράφσεν ο Γιόχαν Χάινριχ Βίλελμ Τίςμπαϊν, 1787

Σα 1786, Σταυρίτες έτον, ο Γκαίτε επουγαλεύτεν την Τςαρλότε φον Ϛτάιν, τη δουλείαν ατ', το Δουκάτον και ούλ' ατά και για τ'ατό εχπάστεν για την Ιταλίαν. Κανείς 'κ εξέρνεν μερ επήεν, εξόν ασό θεραπόν ατ' και το Δούκαν. Ασού εκλώστεν τη Βερόναν, τη Βιτςέντσαν και τη Βενετίαν έφτασεν τον Αεργίτεν ση Ρώμην. Επέμνεν εκεί ους τον Απρίλτ' τη 1788. Επεκεί εκλώστεν τη Σιέναν, τη Φλωρεντίαν, τη Πάρμαν και το Μιλάνον κι εκλώστεν οπίς στ Βαϊμάρην.

Δουλείας ατ' (χωρισμέν')

Αούτο εν το γράψιμον τη Γκö́τονος. Ποίημαν εν κι εςς τ'όνομαν Ginkgo biloba (1815)

Το ταφίν τη Γκö́τονος σην Βαϊμάρην

Δράματα

• Die Laune des Verliebten, 1768
• Die Mitschuldigen, 1769
• Gö́tz von Berlichingen, 1773
• Ein Fastnachtsspiel vom Pater Brey, 1774
• Jahrmarktsfest zu Plundersweilern, 1774
• Gö́tter, Helden und Wieland, 1774
• Clavigo, 1774
• Egmont,1775
• Erwin und Elmire (θέατρον με τραγωδίας), 1775
• Die Geschwister. Ein Schauspiel in einem Akt, 1776
• Stella. Ein Schauspiel für Liebende, 1776
• Der Triumph der Empfindsamkeit (Eine dramatische Grille), 1777
• Proserpina, 1778/1779
• Iphigenie auf Tauris (δράμα), 1779
• Torquato Tasso (δράμα), εχπάστεν σα 1780
• Faust. Ein Fragment, 1790
• Der Groß-Cophta, 1792
• Der Bürgergeneral, 1793
• Faust. Eine Tragö́die
• Mahomet der Prophet, το κείμενον έγραψεν ο Βολταίρον και σα γερμανικά πα έκλωσεν ατο ο Γκαίτε, 1802
• Die natürliche Tochter, 1804
• Pandora, 1807/08
• Faust II. (2ον κομμάτ' τη Faust), 1833

Μεσελέδες και νοβέλλες

• Die Leiden des jungen Werthers, 1774, 2ον μορφή 1787
• Wilhelm Meisters theatralische Sendung, ασα 1776 κιαν, ετυπώθεν σα 1911
• Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten, 1795
• Wilhelm Meisters Lehrjahre 1795/96 (κείμενον)
• Novelle ab 1797
• Wilhelm Meisters Wanderjahre (μεσελέ), 1807 (κείμενον)
• Die Wahlverwandtschaften, 1809 (κείμενον)

Ποιήματα

• 1774: Prometheus
• 1774/1775: Vor Gericht (ποίημαν)
• 1777: An den Mond
• 1782: Der Erlkö́nig (μπαλάντα)
• 1797: Der Schatzgräber (μπαλάντα)
• 1799: Die erste Walpurgisnacht (μπαλάντα)
• 1815: Totentanz
• 1828: Dem aufgehenden Vollmonde (ποιήματα, Dornburg 1828 τη χρονίας, 25 τ'Αλωναρί)

Αυτοβιογραφικά γράμματα

• Aus meinem Leben. Dichtung und Wahrheit, (αυτοβιογραφικόν ποίησην), 1811–33
• Italienische Reise, 1816/17
• Kampagne in Frankreich, 1822

Συνδέσμε

• Σα Κοινά εσ υλικόν σχετικόν με Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε
• Σο γερμανικόν τη Βικιθήκην εςς γραψίματα τη Γκö́τονος